Súplica de los Willcas
Willkakunaq mañakuynin
Achikee
Achikee
harapo de sombras déjanos vivir
chhachu llanthukuna kausachiwayku
fugitivos somos de aquel que con mil ojos
waranqa ñawiyuqmantan ayqesqakuna kayku
en medio de la noche
chaupi tutapi
extiende sus brazos para atraparnos
hap’iwanankupaq makinkunata mast’arinku
en su cuchara de palo
k’ullu wisllamantapas
deja que nos vayamos
saqewayku ripunaykupaq
sombra de lujo amarga sombra
qhapaq llanthu haya llanthu
mi hermano antes de tiempo
toray manaraq kausaypi
convertido en molle
molliman tukusqa
cargado de frutos para la chicha
askha ruruwan q’episqa
hablo
rimani
de tus bellos alucinados en el hielo de la noche
sumaq tutayaq qasa musphayninkikunamanta
piedra en el paladar del rayo turgente
hatunyasqa illapaq rumi sankay
cardo
qhepu
y no piel de chinchilla
hinaspa manan wisullu qarachu
a las piedras del río dices son papas
mayu rumikunata ninki papa nispa
hueras papas sin fortuna
mana kausayniyuq yuraq papakuna
para el engaño total
tukuy yukaypaq
escucha
uyariy
su voz cabalga sobre los cerros
rimaynin lloqhan qhata patakunapi
ha de venir ya viene
hamunqan hamushianñan
el Wakón
Wakòn
el strombus de su voz
qorso rimaynin
su razón
yuyaynin
perdida
chinkasqa
las viejas se apenan y ríen nerviosas
payakuna llakikunku hinaspa manchakuypi asikunkutaq
cantan y palmotean como los patos
takinku hinaspa waswakuna hina t’ajllakunku
cuando levantan el vuelo en las lagunas
qochamanta phawayninkunapi
El Willca se encuentra perdido
Willka chinkasqa kashian
En la calabaza de filigrana
Qori qolqe q’aytu lakawiti umanpi
de un brujo ciego
ñausa layqa
a tu hermano guardo
wayqeykita waqaychani
sombra del sueño piel de mercurio
puñuypa musphaynin anta qara
si lo vieras niña
warmi erqre icha rikullankiman
su sombra en oros viene a mí
qoripi llanthun noqaman hamun
catarata incesante cuando cierro los ojos
phauchi mana sayaq ñayuyta weq’aqtiy
agua preñada
chichu unu
pero el gemelo
ichaqa wispa
en sus adentros maldice
ukhunkunapi ñakan
dónde te has ido
maytan rimunki
dónde
maytan
ah
wau
la cabellera de un amanecer en sangre
illarimunpi warchasqa chujcha
puedo palpar la oscuridad
tutayaqta llamita atinin
disolverla entre mis yemas
rauk’anay qaranpi chinkachiyta
estrujarla
q’apiyta
como un manto que precede al ser
mana wachasqa p’istuq qata hina
torcer su cuello de ave de rapiña
suwa wallpata kunkanta q’ewiy
para que la vida
hinaman kausay
empiece otra vez desde las alturas
hatun sayaymanta qallarinanpaq
la fronda de la sombra prolifera
llanthuq rap’inkuna wiñan
mi soledad estalla
sapan kausaynin t’ojan
empequeñezco en el bosque del dolor
sach’a sach’a mananypi huch’uyyani
existo apenas en sus ramas pequeñas quebradizas
chikallantan huch’uy mallki p’akisqapi kausani
en la dispersión de la locura en la nada
mana imapaq wak’a t’akarikuyninpi
donde voy no soy
may risqaypi manan kanichu
sólo me ausculta el sueño de mi hermana
ñañaypa mosqoyllanmi qatikachawan
sus pensamientos son flores
t’ikakunan yuyaynin
me atraviesan
chakapayan
sus manos su boca su rostro como una luz
makinkuna simin uyan k’anchaqhina
bajo el poyo de tierra los cobayos
qowikunataq allpa t’oqopi
a prisa se multiplican
osqaylla miranku
sus ojos de cristales
qespi wawinkuna
de oscuros colores
llinphi tuta
El Willca vuelve a nacer de las palabras de su hermana
Willka yapamanta paqarimun ñañanpa rimayninmanta
Gemelo mío
Wiska masiy
busca otros ojos dentro de ti
hoq ñawikunatan qanpi maskhani
aquí
kaypi
al costado de la memoria
yuyaypa kinranpi
de lo pensado jamás
mana hayk’aq yuyasqata
busca
maskhan
en el agua
unuta
azul el fuego celeste
anqhas nina qhosita
vuelve
kutin
para bordar el páramo
chiri k’iti muyurinanpaq
donde los deshielos ingresan con sus grandes ojos de venado
lloqllakuna taruka hatun ñawin hina haykumunku
ven con los pies del meteoro
illapa chakikunawan hamuy
y señala el lugar donde mueres sin cesar
hinaspa toqsiy maypi pasaq wañuyniykita
sin que yo pueda verte sin sentir tu calor ni tu dolor
mana pruphayniykita muskhiyniyta rikuyta atiqtiytiy
y el gemelo pesa la voz en la insistencia de la oración
hinaspa wiskataq tayta mañakuyninta llashiachin
y salta
hinaspa p’itan
lumbre
k’anchaq
desde la semilla
mujunmanta pacha
del oír
uyariymanta
desde el vientre de la bruja
layqa warmiq wijsanmanta pacha
y camina bajo el dintel de la noche larga
hinaspa purin tutaq chakanan patapi
en pos de sus huesos de sus pasos
tullunkuna qhepanpi puriyninkunapi
la gemela los ha juntado
warmi wiska huñun
en los cajones
aya wantunakuna
de la dura niebla
chuchu phuyupi
y vuelve el alma del Willca en pos de su cuerpo
hinaspa Willkaq nunan kurkunta maskhaspa kutimun
el río vuelve a su cauce
mayu kutin puriyninman
llueve
paran
llueve como nunca ha llovido
paran mana hayk’aq parasqan hina
el olvido llueve abrazado de la memoria desnuda
qonqay paran q’ala yuyay lluk’irisqa
en el corazón del agua son lo mismo
unuq sonqonpiqa kasqanmi kanku
frente a frente se contemplan
uya pura rikunakunku
nosotros vamos en la barca de nuestros pies
noqanchis wanp’una chakinchispi purinchis
sedientos de distancia
karuman riyta munaspa
La muerte de Achikee
Achikeeq wañuynin
En el aire tenso
Chutarisqa wayrapi
como el tambor
tinya hina
un árbol vibra en sus semillas
mujunkunapi hoq sach’a qhatatatan
los Willcas son ese árbol que brilla en la noche
Willkakunan chay sach’a tupapi k’anchaq kanku
los buitres cántaros de plumas llegan
manaqarakukuna p’uyñu phurukuna chayamunku
en el viento busca palabras
hinaspa wayra rimaykunata maskhan
y en su error
hinaspa pantayninpi
por ti se arrojan
qan rayku wijch’ukunku
por ti
qan rayku
por tus axilas Achikee
Achikee wallwak’uyki rayku
con sus crestas hinchadas en el delirio
musphayninpi punkisqa k’akaranwan
sus ansias son de fuego
ñak’ariyninmi ninamanta
y en su último arranque de locura
hinaspa kay quepa auqayayninpi
la bruja les grita mala hierba
layqaqa warmitaq millay qora nispa qaparin
arrástrense como la mala hierba
loqaychis mana millay qora hina
hasta los pies del Wakón
Wakònpa chakinkama
entre las lomas resopla poderoso
chaupi orqokunapi kallpasapa phukun
vayan con este peine de olor
kay nanay ñaqch’awan puriychis
se me va la vida
pasapushian kausaynin
se me va
pasapushian
digo
nini
díganle que venga
hamunnapaq niychis
y la vieja
hinaspa payataq
sólo fue el tufo del salitre
qollpa khasapayllanmi karan
que oxida al polvo dormido
puñusqa allpata akakipan
el viento
wayra
que arrea las piedrecillas con sus límpidos dedos
khallkachakunata ch’uya ruk’ananwan qatin
busca todavía
icharaqmi maskhan
en la noche fosforescente sus latidos
k’anchaq tutapi phatataynin
el ritmo de sus manías
munaysapa kayninpi
las huellas de sus crímenes extraviados
wañuchiq chinkasqa puriyninkuna
sus labios de neblina
phuwu wirp’a sirp’ankuna
el mortero en su cuenco repica su nombre
maranmi qollontanpi sutiykita uyarichin
bajo los huevos plateados de la araña
apasanqa qolqe hina runtunkuna pachanpi
La madre zorrina habla con el Wakón
Mana atoq Wakonwan riman
Desde la boca
siminmanta
de su negra guarida
yana mach’ayninmanta
le dice al devorador
rajraq nin
por ahí van Señor Wakón
wiraqocha Wakòn chantan rishianku
los avisté desde la colina
orqo patamanta pachan rikurani
son graciosos como dos siluros bajo el agua
unupi iskay sirulo hinan munaycha rikukunku
resplandecen como dos relámpagos
iskay illapa hinan k’anchanku
en medio de la noche
chaupi tutapi
él su gorro de punta en rojo
ch’ullupa puka ñauch’inpi
sin saberlo señala al ombligo del cielo
mana yachaspan hanaq pachaq puputinta tuyrun
ella de amarillo y sienas increíbles
pay hatunkaray mana yuyasqa q’ellumanta
y una borla fragante de arcoiris
hinaspa k’uychi k’apaq phuyllu
anda Señor Wakón
wiraqocha Wakòn pasay
baila sobre esa roca y tendrás un gran bocado
qaqapata pusuy hinaspa hatun mijunan kanqa
baila
tusuy
ahora mismo baila
khunan kikin tusuy
están debajo
uraypin kashianku
allégate
chayapay
imita a una torcaza con la miel de la melancolía
kukulita lachawi takiyninta yachapayayay
una viuda ha perdido a sus hijos
hoq ikman wawankuta chinkachin
canta como si tuvieras el corazón partido en la tormenta
sonqoyki t’uyurwan ch’eqtasqa kikin hina takiy
solloza en la acequia del amanecer
pacha illariy yarqapi waqay
y tendrás el bocado en la puerta de la boca
hinaspa simiyki punkupin mijuyninkita hap’inki
Estratagema y muerte del Wakón
Q’oto hinaspa Wakonpa wañuynin
La roca de la colina es un árbol de estrellas
Orqoq qaqan ch’aska sach’a kan
una mesa trabajada
hanp’ara llank’asqa
la tierra en sus entrañas
allpa pachanpi
escucha
uyarin
dolorosa
k’irisqa
el Wakón en el alarde de la danza
Wakòn chhaynaneraq tusuyninpi
ahora entiendo
khunanraqmi yuyani
a su paso la tierra cede
kay pacha puriyninpi qon
a su peso
llasayninman
se quiebra el horizonte
kinray p’akikikun
en sus ojos de hombre bestia dios
tayta waka runa ñawinpi
el musgo
qora
húmedo en sus manos desgarradas
ch’aran makinkuna llik’isqapi
se pregunta ¿ podrá cruzar
tapukuntaq ¿ chinpaita atinqachu
este lecho de imágenes humeantes
puñuna q’osñishiaq qhawaykuna
de irrealidad
cheqaqta
sin olvidar
mana qonqaspa
su rostro?
Uyanta?
la muerte me ha seguido paso a paso
wañuymi puriy puriyta qatimuan
ha dejado sus marcas en mis orejas
ninriykunapin tuyruta saqen
es el final de un camino sin regreso
kay ñan mana kutimuy kutkunuymi
el espanto se apodera de su grito
mancharikuytaqmi hap’in qapariyninta
el grito se abre como una piedra
qapariynintaq rumi hina kichakun
un tambor rueda hasta apagar sus latidos
hoq tinyan qaqapan khatatayninta ipallichinan kama
en la playa donde los animales más hermosos entregan su aliento
allpapi aswan sumaq wakakuna samayninta qoqninpi
su cuerpo es un beso escarlata en el barranco
wayq’opitaqmi kukurkun puka much’ay
sombra del asombro
llanthu utiypa
habla Wakón si todavía vives si todavía mueres
wakón rimay kausasankiraqchu utaq kausashiankiraqchu
si todavía quieres
sichus munankiraqchu
el paisaje cesa en su parpadeo
chajra kausaymi qhawaymi tatin ch’illmiyninpi
como si nunca hubiese visto nada
manapas jayk’aqpas mana imata rikuman hina
la materia se descompone en oleajes de ceniza
kaykuna simún uspa phoqcheqeypi
perlas sonoras contra la corriente
mama qocha uminakuna hoq puryman riq
orquídea negra suspiro de la medianoche
yana wiñay wayna chaupituta anchhiy
el daño fluye
k’iri purin
se aleja
purin
por su cauce milenario
waranqa watakuna puriyninpi
donde otra vez se inventa la materia
A la muerte del Wakón
Wakonpa mañuyninman
El waycho púrpura y oro
Ch’eqollo sansa puqa hinaspa q’ello
en su pico recupera el rostro del Wakón
chhurunpi Wakonpa uyanta yapamanta aysan
de la corriente
unu phawayninmanta
la máscara
saynata
para la danza
tusunapaq
de la justicia presunta
paqtachapaqsi
o tan sólo
utaq sapan
la vida
kausay
sus racimos de ácida miel
k’intunkuna p’osqo lachiwa
Y en el raudo vuelo por el abismo
Wayponta oskhay phawayninpi
su plumaje
phurun
se pinta
llinphikun
de ceniza
usphamanta
para siempre
pasaqpaq
azules colinas del maguey
puka paqpaq orqonkuna
Larga nerviosamente tiembla la Madre Tierra
Pacha Mama mancharisqa qhatatatan
Pachamama
Pachamana
esa mujer de vientre y manos infinitas
chay warmi mana tarpana tai wijsa makiyoq
sus talones
takillpankuna
se alumbran de aromas salvajes
sumaq chajrakunamanta k’ancharikunku
y bajo una lluvia de relámpagos
hinaspa illpakuna parayninpi
su voz
rimaynin
vuelve
kutimun
rocío y semilla:
chhulla hinaspa muju
Pachacamac amado
Pachakamaq wayllusqa
Dios de los Cielos
Hanaq pachaq taytachan
deja que los hombres y las mujeres
qhari warminukata saqey
vean por sí mismos
kikinmanta rikunankuta
de una vez
hoqpaq kama
y la oscuridad se vaya
tuta ripuchun
martes, 12 de mayo de 2009
Suscribirse a:
Enviar comentarios (Atom)
No hay comentarios:
Publicar un comentario